مقدمه
محتوای بحث ولایت فقیه موضوعی قدیمی است و به آغاز غیبت کبری حضرت ولی عصر (عج) بازمی گردد. عنوان "ولایت فقیه" عنوان جدیدی است و از زمان مرحوم نراقی و در زمان قاجار مطرح شده است. بحث ولایت فقیه را حضرت امام (ره) در کتاب "ولایت فقیه" و نیز در مباحث کتاب بیع به تفصیل بیان کرده اند. امام در کتاب ولایت فقیه فرموده اند: اگر کسی تصور درستی از ولایت فقیه داشته باشد قطعاً آن را تصدیق هم خواهد نمود. به عبارتی افرادی که ولایت فقیه را تکذیب کرده اند تصور درستی از آن در ذهن نداشته اند. در واقع اگر مسئله ولایت فقیه به خوبی تبیین شود بسیاری از شبهات مربوط به آن خود به خود رفع خواهند شد.
ولایت: قیومیت یا حاکمیت
در فقه ولایت حداقل به دو معنا به کار رفته است. یک معنای آن قیمومیت است به این معنا که ولی فقیه قیم مولی علیه است .قیم بودن به این معنا است که مولی علیه اختیاری از خود ندارد و ولایت یک سویه است و قیم یا ولی از مولی علیه اذن نمی گیرد. این شرایط تا زمانی است که مولی علیه به هر دلیلی ناتوان باشد یا اینکه مجنون و سفیه بوده و عقل معاش نداشته باشد. ولی، در این حالت تا هنگامی ولایت دارد که تصمیمات او در جهت مصالح مولی علیه باشد در غیر این صورت ولایت از او سلب خواهد شد حتی اگر پدر یا جد او باشد.
معنای دیگری که در کتب فقهی برای ولایت ذکر شده است عبارت است از "حاکمیت". مفاهیمی همچون احکام الولاه و احکام السلطانیه که در کتب فقهی به کار رفته است به همین معنا اشاره دارند. مرحوم شیخ مفید در کتاب "المقنعه" هنگامی که به مسئولیت اجرای احکام اشاره می کند، ذکر می کند که سلطان مسئول اجرای این احکام است و در توضیح آن منظور از سلطان را اهل بیت عصمت و طهارت و در عصر غیبت فقیه جامع الشرائط معرفی می نماید. نظر علما هم بر این است که معنای صحیح ولایت همین معنای حاکمیت است.